1631101 ความรู้เบื้องต้นทางบรรณารักษศาสตร์และสารนิเทศศาสตร์
Introduction to Library and Information Science

ความสำคัญและบทบาทของสารนิเทศ

สังคมในปัจจุบันมีลักษณะเป็นสังคมข่าวสาร ทั้งนี้เป็นเพราะมีการพัฒนาประเทศทุกด้าน อย่างกว้างขวาง มีการค้นคว้าทดลอง วิจัย ซึ่งก่อให้เกิดความเจริญก้าวหน้าทางด้าน เทคโนโลยีและวิชาการต่าง ๆ มีความต้องการข้อมูลข่าวสารเพิ่มมากขึ้น และจำนวน ข้อมูลข่าวสารเองก็มีการเพิ่มขึ้นอย่างรวดเร็วจนเกินกำลังที่ผู้ใช้ข้อมูลจะใช้ได้ทัน

ศูนย์สารนิเทศ สำนักงานให้บริการข้อมูลข่าวสาร ห้องสมุด หน่วยงานทาง ราชการและสำนักงานธุรกิจต่าง ๆ ล้วนแล้วแต่ประสบปัญหาของจำนวนสารนิเทศที่เพิ่ม จำนวนอย่างไม่หยุดยั้ง ก่อให้เกิดปัญหาทางด้านการจัดการทางเศรษฐศาสตร์ และปัญหา เทคนิควิธีการแก้ไขปัญหาการล้นหลามของสารนิเทศ นักวิจัยไม่สามารถอ่านสารนิเทศที่ เกี่ยวข้องได้หมด โดยเฉพาะสื่อสารนิเทศประเภทสิ่งพิมพ์ เช่น วารสาร มีจำนวนการผลิตมาก จำนวนวารสารทางวิทยาศาสตร์ จากเพียง 100 ชื่อเรื่อง ในตอนต้นศตวรรษที่ 19 ได้เพิ่ม จำนวนขึ้นเป็น 10,000 ชื่อเรื่อง ในตอนต้นศตวรรษนี้ และคาดว่าจะมีถึง 1,000,000 ชื่อเรื่อง ในราวปลายศตวรรษนี้ เป็นการเพิ่มถึง 10,000 เปอร์เซนต์เลยทีเดียว เป็นสภาพการณ์ที่เรียกว่า ตกอยู่ในสภาพของการ ทะลักทลายของข่าวสาร (information explosion) ภาวะสิ่งพิมพ์เฟ้อ (publication inflation) หรือมลภาวะของสื่อสิ่งพิมพ์ (publication pollution)

การให้บริการสารนิเทศต่าง ๆ เป็นสิ่งจำเป็นต่อการพัฒนาหน่วยงานทุกหน่วยซึ่งมี ผลต่อการพัฒนาประเทศชาติ มีคำกล่าวที่ว่าความรู้คืออำนาจ หรือ สารนิเทศ คืออำนาจ (Information is power) ใครมีข้อมูลมากผู้นั้นย่อมมีอำนาจมาก คำดังกล่าวสามารถพิสูจน์ได้ดีในวงการธุรกิจหรืออุตสาหกรรม บริษัทใดมีข้อมูลทาง เทคโนโลยีใหม่ ๆ ย่อมได้เปรียบกว่าบริษัทที่ไม่มีการพัฒนาเทคโนโลยี ศูนย์สารนิเทศต่าง ๆ จึงจำเป็นต้องหาวิธีการที่จะได้สารนิเทศในทุกรูปแบบ โดยการจัดหามาให้บริการภายใน ศูนย์สารนิเทศให้มากที่สุดเท่าที่จะทำได้

สารนิเทศมีความสำคัญและจำเป็นต่อมนุษย์ในสังคมสารนิเทศ วัตถุประสงค์ของ การจัดตั้งห้องสมุดหรือศูนย์สารนิเทศ ล้วนแล้วแต่เน้นให้เห็นถึงความสำคัญของสารนิเทศใน การใช้ประโยชน์รวม 5 ประการ คือ

1. เพื่อการศึกษา (Education) สารนิเทศที่จัดเก็บและให้บริการในห้องสมุด และศูนย์สารนิเทศทั่ว ๆ ไป ล้วนแล้วแต่ให้ประโยชน์ในการเก็บข้อมูลเบื้องต้นต่อการศึกษา ทั้งในระบบและนอกระบบโรงเรียน ความหมายของคำว่าการศึกษามีความหมายกว้าง ไม่เน้นถึงความหมายเพื่อการศึกษาอยู่แต่ในโรงเรียน และสถาบันการศึกษาอื่น ๆ เท่านั้น แต่ยังหมายความรวมถึง การศึกษาด้วยตนเองอีกด้วย สารนิเทศเพื่อการศึกษาได้แก่ หนังสือ แบบเรียน ตำราเรียน คู่มือครู หนังสือประกอบการเรียนการสอน และจากสภาพสารนิเทศ ที่เปลี่ยนไปมีสื่อสารนิเทศประเภทโสตทัศนวัสดุเข้ามามีบทบาทต่อการเรียนการสอน เช่น การใช้วีดีทัศน์ ประกอบการเรียน การใช้คอมพิวเตอร์เป็นเครื่องมือช่วยสอนเป็นต้น สารนิเทศเพื่อการศึกษา จึงเป็นสื่อสำคัญเพื่อการพัฒนาคนทางด้านการศึกษา

2. เพื่อให้ความรู้ (Information) คนในสังคมมีความจำเป็นต้องทราบความ เปลี่ยนไปในสังคม ต้องทราบข่าวในสังคมที่เกิดขึ้น ในแต่ละวัน การติดต่อสื่อสารในสังคม แต่ละวันจะได้ดำเนินไปอย่างต่อเนื่อง สารนิเทศทุกประเภทล้วนแล้วแต่ให้ข่าวสารที่เกิดขึ้น ในสังคม โดยเฉพาะสารนิเทศประเภทวารสาร หนังสือพิมพ์ ตลอดจนสื่อสารนิเทศ ประเภทวิทยุ โทรทัศน์ และโทรคมนาคม ล้วนแล้วแต่มีบทบาทอย่างสูงต่อการติดตามข่าวใน สังคมที่เกิดขึ้นในแต่ละวัน สารนิเทศต่าง ๆ จึงมีความสำคัญต่อการ ขจัดความสงสัยในเรื่อง ใคร่รู้ของเหตุการณ์ในสังคมให้หมดสิ้นไป

3. เพื่อการค้นคว้า (Research) ในยุคสังคมข่าวสารปัจจุบัน สารนิเทศที่ ตอบสนองในเรื่องการค้นคว้า วิจัย มีบทบาทอย่างสูง ต่อการพัฒนาคนและพัฒนาประเทศ ในแต่ละประเทศ ต่างพยายามสนับสนุนงบประมาณในการทำวิจัยและการค้นคว้า ทางเทคโนโลยี ต่าง ๆ สารนิเทศทางด้านการศึกษาค้นคว้า ไม่ว่าจะจัดทำให้บริการอยู่ในรูปใด เช่น บัตร สาระสังเขป สมุดสถิติ วิทยานิพนธ์ รายงานการวิจัย ล้วนแล้วแต่มีความสำคัญในการก่อให้เกิดสารนิเทศเพื่อการศึกษาค้นคว้าที่ทันสมัย และนำไปใช้ในการพัฒนาประเทศทุก ๆ ด้านได้ ต่อไป

4. เพื่อความจรรโลงใจ (Inspiration) สารนิเทศต่าง ๆ นอกจากผู้ใช้จะได้ประโยชน์ทางด้านการได้สารนิเทศเพื่อการศึกษา ได้รับความรู้แล้ว สารนิเทศบางประเภท และบางชนิดยังอำนวยประโยชน์ก่อให้เกิดความจรรโลงใจ ทำให้เกิดความสุขทางจิตใจ เช่น การอ่านหนังสือวรรณกรรมที่สำคัญ ช่วยก่อให้เกิดความรู้สึกซาบซึ้งในความดีงามใน ความคิดของผู้อื่น

5. เพื่อความบันเทิง (Recreation) สังคมสารนิเทศในปัจจุบัน มีสื่อสาร นิเทศเพื่อความบันเทิงในการพักผ่อนหย่อนใจมาก ๆ แต่ละชนิดล้วนแล้วแต่ตอบสนอง สารนิเทศเพื่อความบันเทิงส่วนตัวหรือครอบครัว เช่น การอ่านหนังสือที่ชื่นชอบเป็นการส่วนตัว หรือการเพลิดเพลินชมรายการจากโทรทัศน์ หรือ ฟังเพลงที่ชื่นชอบจากวิทยุ สื่อสารนิเทศเพื่อการบันเทิงมีการผลิตมากมาย เพื่อสนองความต้องการของผู้ใช้สารนิเทศประเภทนี้อย่างทั่วถึง และอำนวยความสะดวกสบายต่อการใช้เพื่อความบันเทิงได้อย่างเต็มที่

ความสำคัญของสารนิเทศในสังคม เป็นความจำเป็นของคนในสังคมที่ต้องใช้ สารนิเทศเพื่อพัฒนาตนเอง และใช้สารนิเทศ อย่างต่อเนื่อง เพื่อพัฒนาประเทศโดยส่วนรวม สารนิเทศจึงมีความสำคัญต่อการเปลี่ยนแปลงสภาพของสังคม ให้ก้าวหน้าอย่างไม่มีที่สิ้นสุด

หน้าสารบัญ