1500101 ภาษาไทยเพื่อการสื่อสารและการสืบค้น
Thai for Communication and Information Retrieval
3 (3-0)
chumpot@hotmail.com
การจัดหมวดหมู่สารนิเทศ
สื่อสารนิเทศต่าง ๆ ที่มีเป็นจำนวนมาก ก่อให้เกิดปัญหาในการจัดเก็บ การใช้สารนิเทศ ตลอดจนการคัดเลือกสารนิเทศ ที่มีปริมาณมหาศาลมาใช้ในเวลาที่ต้องการ ผู้ที่เกี่ยวข้องกับการเรียกใช้สารนิเทศในอดีตที่สำคัญคือ บรรณารักษ์ และสถานที่ให้บริการ สารนิเทศที่สำคัญคือ ห้องสมุด แต่ในปัจจุบันผู้ให้บริการสารนิเทศขยายกว้างขวางออกไป หน้าที่ในการควบคุมสารนิเทศเพื่อให้ บริการและใช้ประโยชน์จากสารนิเทศจึงเป็นหน้าที่ของบรรณารักษ์ นักสารนิเทศ นักจดหมายเหตุ ผู้เชี่ยวชาญเฉพาะสาขาวิชา ตลอดจน บุคคลอื่น ๆ ที่เกี่ยวข้องกับการใช้สารนิเทศได้เต็มที่ การควบคุมสารนิเทศจัดทำได้หลายวิธีการ มีทั้งที่เป็นระบบที่เป็นที่ยอมรับ และระบบที่จัดทำขึ้นเองหรือควบคุมสารนิเทศด้วยวิธีการเฉพาะด้าน แต่ไม่ว่าจะมีวิธีการควบคุมสารนิเทศด้วยวิธีใด ล้วนแต่ให้ ประโยชน์ในการสืบค้นการใช้ประโยชน์จากสารนิเทศนั้นๆทั้งสิ้น
การจัดหมวดหมู่สารนิเทศ เป็นการควบคุมสารนิเทศที่มีประสิทธิภาพที่จัดดำเนินการดยห้องสมุดมาตั้งแต่แรกเริ่มการมีหนังสือ ในสังคมมนุษย์ การจัดหมู่มีความหมายตรงกับภาษาอังกฤษว่า "Classification" บุชนัน (Buchanan 1979 : 9) ให้คำจำกัดความว่า การจัดหมู่เป็นการจัดกลุ่มสิ่งของเข้าด้วยกัน กลุ่มของอาจจะเป็นสิ่งของ แนวความคิด หรือนามธรรมอื่น ๆ เช่น อาจจัดเสือ สิงโต เสือดาว ไว้ใกล้ ๆ กันในสวนสัตว์ โดยพิจารณาว่าเป็นสัตว์ที่อยู่ในประเภทเดียวกัน สมาคมห้องสมุดอเมริกัน (1943 : 30) ให้คำจำกัดความว่า เป็นระบบที่ เป็นระเบียบต่อการจัดหนังสือและวัสดุอื่น ๆ ตามหัวเรื่องหรือรูปลักษณะ จารุวรรณ สินธุโสภณ (2521 : 37) อธิบายความหมายของการจัดหมวดหมู่ว่า เป็นการจัดหมวดหมู่ของหนังสือหรือโสตทัศนวัสดุอื่น ๆ ที่ห้องสมุดมีอยู่ทั้งหมด โดยคำนึงถึงความสะดวกรวดเร็วในการหยิบใช้ได้ง่าย การจัดหมวดหมู่หนึ่งเรียกว่า ระบบหนึ่ง มีระบบการจัดหมวดหมู่หลายระบบ ห้องสมุดสามารถเลือกใช้ระบบใดระบบหนึ่ง การจัดหมวดหมู่หนังสือจึงมีขอบเขตแล้วแต่พื้นฐานของการจัดหมวดหมู่ของวัสดุสิ่ง ของต่างๆ การจัดหมู่หมู่โดยทั่วๆ ไปแบ่งเป็น 2 ประเภท คือ การจัดหมู่ตามลักษณะธรรมชาติ และการจัดหมู่ตามลักษณะที่ปรากฏภายนอก Srivastava (1973 : 6) ได้ กล่าวสรุปว่า การจัดหมู่ตามลักษณะธรรมชาติ หมายถึง การจัดหมวดหมู่วัสดุ โดยพิจารณา จากลักษณะโครงสร้างเนื้อหาและหน้าที่ของสิ่งที่จะนำมาจัดหมู่ ถ้ามีความคล้ายคลึงกันก็จัดอยู่ในกลุ่มเดียวกัน เช่น การจัดเนื้อหาตามกลุ่มวิชา เช่น เนื้อหาวิชาคณิตศาสตร์ วิทยาศาสตร์ ภูมิศาสตร์ ประวัติศาสตร์ บรรณารักษศาสตร์ เป็นต้น โดยไม่คำนึงถึงสีของปกหนังสือ ขนาดรูปเล่มหนังสือ หรือเลขทะเบียนของวัสดุห้องสมุดชิ้นนั้น ๆ
การจัดหมวดหมู่วัสดุห้องสมุดตามแบบนี้ นับได้ว่าได้ประโยชน์กว้างขวางและยาวนาน (ณรงค์ ป้อมบุปผา 2528 : 5) ส่วนการจัดหมู่ตามลักษณะที่ปรากฎภายนอก ต้องพิจารณาจากความคล้ายคลึง และความแตกต่างของสิ่งที่ปรากฎภายนอก ได้แก่ สี ขนาด และรูปร่าง เป็นต้น ตัวอย่าง เช่น การจัดแบ่งวัสดุห้องสมุดออกตามสภาพและประเภทของวัสดุห้องสมุด เช่น การจัดเก็บ วารสารไว้ด้วยกันในแผนกวารสาร การจัดเก็บวัสดุโสตทัศนอุปกรณ์ตามลำดับของหมายเลขทะเบียนของวัสดุเหล่านั้น เป็นต้น สารนิเทศในศูนย์สารนิเทศและห้องสมุด ซึ่งมีทั้งวัสดุตีพิมพ์ และวัสดุไม่ตีพิมพ์ จึงจำเป็นต้องมีการจัดหมวดหมู่ตามความจำเป็น ของการให้บริการภายในห้องสมุดเพื่ออำนวยความสะดวกแก่ผู้ใช้บริการการจะเลือกใช้ระบบหมวดหมู่ใด ในการบริหารงานศูนย์สารนิเทศ จึงขึ้นอยู่กับการพิจารณาจำนวนวัสดุต่างๆ ที่มีอยู่ภายในศูนย์สารนิเทศ เป็นองค์ประกอบที่สำคัญในการพิจารณา เช่น ห้องสมุด โรงเรียน มีหนังสือน้อยอาจใช้ระบบการจัดหมวดหมู่หนังสืออย่างกว้าง ๆ ในขณะที่ห้องสมุดวิทยาลัยและมหาวิทยาลัยมี ความจำเป็นต้องใช้ระบบการจัดหมวดหมู่หนังสืออย่างละเอียด หรือศูนย์สารนิเทศเฉพาะด้านอาจจะต้องกำหนดระบบหมวด หมู่เอกสารขึ้นใช้เองโดยเฉพาะ
จุดประสงค์และประโยชน์ของการจัดหมวดหมู่หนังสือ
การจัดหมู่หนังสือมีวิธีการจัดหนังสือที่มีเนื้อหาหรือวิธีการประพันธ์ที่คล้ายกัน ใกล้เคียงกันไว้ด้วยกัน ก็เพื่อวัตถุประสงค์ดังต่อไปนี้
ปรับปรุงล่าสุด วันที่ 1 พฤศจิกายน 2544
รศ. จุมพจน์ วนิชกุล
chumpot@hotmail.com