กงกํากงเกวียน
ใช้เป็นคําอุปมาหมายความว่า เวรสนองเวร, กรรมสนองกรรม, เช่น ทําแกเขาอย่างไร ตนหรือลูกหลานก็อาจจะถูกทําในทํานองเดียวกันอย่างนั้นบ้างเป็นกํากงเกวียน
กรวดน้ำคว่ำกะลา, กรวดน้ำคว่ำขัน
ตัดขาดไม่ขอเกี่ยวข้องด้วย
กระดังงาลนไฟ
หญิงที่เคยแต่งงานหรือผ่านผู้ชายมาแล้ว ย่อมรู้จักชั้นเชิงทางปรนนิบติและเอาอกเอาใจผู้ชายได้ดีกว่าหญิงที่ยังไม่ได้แต่งงาน
กระดี่ได้นา
ใช้เปรียบเทียบคนที่แสดงอาการดีอกดีใจจนตัวสั่น เช่น เขาดีใจเหมือนกระดี่ได้น้ำ
กระต่ายขาเดียว, กระต่ายสามขา
ยืนกรานไม่ยอมรับ
กระต่ายตื่นตูม
ใช้เปรียบเทียบคนที่แสดงอาการตื่นตกใจง่ายโดยไม่ทันสํารวจให้ถ่องแท้ก่อน
กระต่ายหมายจันทร์
ผู้ชายหมายปองผู้หญิงที่มีฐานะดีกว่า
กําขี้ดีกว่ากําตด
ได้บ้างดีกว่าไม่ได้อะไรเลย
กินน้ำใต้ศอก
จําต้องยอมเป็นรองเขา, ไม่เทียมหน้าเทียมตาเท่า, (มักหมายถึงเมียน้อยที่ต้องยอมให้แก่เมียหลวง)
กาคาบพริก
ลักษณะคนผิวดําแต่งตัวด้วยเสื้อผ้าแดง
กินบนเรือน ขี้บนหลังคา
คนเนรคุณ
กินปูนร้อนท้อง
ทําอาการมีพิรุธเอง, แสดงอาการเดือดร้อนขึ้นเอง
เกลือเป็นหนอน, ไส้เป็นหนอน
ญาติมิตร สามีภรรยา บุตรธิดา เพื่อนร่วมงาน หรือคนในบ้านคิดคดทรยศ
ไก่เห็นตีนงู งูเห็นนมไก่
ต่างฝ่ายต่างรู้ความลับของกันและกัน
ขนทรายเข้าวัด
หาประโยชน์ให้ส่วนรวม
ขมิ้นกับปูน
ชอบวิวาทกันอยู่เสมอเมื่ออยู่ใกล้กัน, ไม่ถูกกัน
ข่มเขาโคขืน
บังคับขืนใจผู้อื่นให้ทำตามที่ตนต้องการ เช่น จะจัดแจงแต่งตามอารมณ์ให้กินหญ้าเราเหมือนข่มเขาโคขืนให้กินหญ้า
ขว้างงูไม่พ้นคอ
ทําอะไรแล้วผลร้ายกลับมาสู่ตัว ขวานผ่าซาก โผงผางไม่เกรงใจใคร (ใช้แก้กริยาพูด)
ขิงก็รา ข่าก็แรง
ต่างก็จัดจ้านพอ ๆ กัน, ต่างก็มีอารมณ์ร้อนพอ ๆ กัน, ต่างไม่ยอมลดละกัน
ขี้แพ้ชวนตี
แพ้ตามกติกาแล้วยังไม่ยอมรับว่าแพ้จะเอาชนะด้วยกําลัง, แพ้แล้วพาล
ขุนไม่ขึ้น, ขุนไม่เชื่อง
เลี้ยงไม่เชื่องมีแต่เนรคุณ
เขียนเสือให้วัวกลัว
ทําอย่างใดอย่างหนึ่ง เพื่อให้อีกฝ่ายหนึ่งเสียขวัญหรือเกรงขาม
ไข่ในหิน
ของที่ต้องระมัดระวังทะนุถนอมอย่างยิ่ง
คงเส้นคงวา
เสมอต้นเสมอปลาย
คดในข้องอ ในกระดูก
มีสันดานคดโกง
คว่ำบาตร
ไม่ยอมคบค้าสมาคมด้วย, เดิมหมายถึงสังฆกรรมที่พระสงฆ์ประกาศลงโทษคฤหัสถ์ผู้ประทุษร้ายต่อศาสนาด้วยการไม่คบ ไม่รับบิณฑบาต เป็นต้น
คางคกขึ้นวอ
คนที่มีฐานะต่ำต้อย พอได้ดิบได้ดีก็มักแสดงกิริยาอวดดีลืมตัว
จระเข้ขวางคลอง
ผู้ที่ชอบกันท่าหรือขัดขวางไม่ให้ผู้อื่นทําการอย่างใดอย่างหนึ่งได้สะดวก เหมือนจระเข้ที่ขึ้นมาขวางคลองทําให้เรือผ่านไปผ่านมาไม่สะดวก
จับปลาสองมือ
หมายจะเอาให้ได้ทั้ง 2 อย่าง, เสี่ยงทําการพร้อม ๆ กัน ซึ่งอาจไม่สําเร็จทั้ง 2 อย่าง
จับปูใส่กระด้ง
ยากที่จะทําให้อยู่นิ่ง ๆ ได้
จับแพะชนแกะ
ทําอย่างขอไปที ไม่ได้อย่างนี้ก็เอาอย่างนั้นเข้าแทนเพื่อให้ลุล่วงก็ไป
ชักน้ำเข้าลึก ชักศึกเข้าบ้าน
นําศัตรูเข้าบ้าน
ชักใบให้เรือเสีย
พูดหรือทําขวาง ๆ ให้การสนทนาหรือการงานเขวออกนอกเรื่องไป
เด็กอมมือ
ผู้ไม่รู้ประสีประสา
ดินพอกหางหมู
งานที่คั่งค้างพูนขึ้นเรื่อย ๆ
เด็กเมื่อวานซืน
คํากล่าวเชิงดูหมิ่นหรือเชิงสั่งสอนว่า มีความรู้หรือประสบการณ์น้อย
เด็ดบัวไม่ไว้ใย
ตัดขาด, ตัดญาติขาดมิตรกันเด็ดขาด, มักใช้คู่กับ เด็ดดอกไม้ไว้ขั้ว เด็ดบัวไม่ไว้ใย
ตบตา
หลอกหรือลวงให้เข้าใจผิด
ตบมือข้างเดียวไม่ดัง
ทําอะไรฝ่ายเดียวไม่เกิดผล
ตบหัวลูบหลัง
ทําหรือพูดให่กระทบกระเทือนใจในตอนแรกแล้วกลับทํา หรือพูดเป็นการปลอบใจในตอนหลัง
ตัดหางปล่อยวัด
ตัดขาดไม่เกี่ยวข้อง ไม่เอาเป็นธุระอีกต่อไป
ตาลีตาเหลือก
อาการรีบร้อนลนลาน, ตื่นกลัว
ถวายหัว
ยอมเสี่ยงชีวิตเพื่อชาติ, เอาชีวิตเป็นประกัน, ทําจนสุดความสามารถ, ยอมสู้ตาย
ถ่านไฟเก่า
ชายหญิงที่เคยรักใคร่หรือเคยได้เสียกันมาก่อน แม้เลิกร้างกันไปเมื่อมาพบกันใหม่ย่อมรักใคร่หรือปลงใจกันได้ง่ายขึ้น
ถอนหงอก
ไม่นับถือเป็นผู้ใหญ่, พูดว่าให้เสียผู้ใหญ่
ถอดเขี้ยวถอดเล็บ
ละพยศ, ละความดุหรือร้ายกาจ, เลิกแสดงฤทธิ์แสดงอํานาจอีกต่อไป
ถอยหลังเข้าคลอง
หวนกลับไปหาแบบเดิม
ทองแผ่นเดียวกัน
เกี่ยวดองกันโดยการแต่งงาน
ทองไม่รู้ร้อน
เฉยเมย, ไม่กระตือรือร้น, ไม่สะดุ้งสะเทือน
ท่าดีทีเหลว
มีท่าทางดี แต่ทําอะไรไม่ได้เรื่อง
ทํานาบนหลังคน
หาผลประโยชน์ใส่ตนโดยขูดรีดผู้อื่น
ทําบุญเอาหน้า
ทําบุญอวดผู้อื่น ไม่ใช่ทําด้วยใจ
นกต่อ
คนที่ทําหน้าที่ติดต่อหรือชักจูงหลอกล่อคนอื่นให้หลงเชื่อ (ใช้ในทางไม่ดี)
นายว่าขี้ข้าพลอย
พูดผสมโรงติเตียนผู้อื่นตามนายไปด้วย
น้ำขึ้นให้รีบตัก
มีโอกาสดีควรรีบทํา
น้ำบ่อน้อย
น้ำลาย
น้ำลดตอผุด
เมื่อหมดอํานาจความชั่วที่ทําไว้ก็ปรากฏ
บนบานศาลกล่าว
ขอร้องให้สิ่งศักดิ์สิทธิ์ช่วยเหลือ
บอกเล่าเก้าสิบ
บอกกล่าวให้รู้
บ่างช่างยุ
คนที่ชอบส่อเสียดยุยงให้เขาแตกกัน
บุกป่าฝ่าดง
พยายามต่อสู้อุปสรรคต่าง ๆ
ปลาข้องเดียวกัน
คนที่อยู่ร่วมกันหรือเป็นพวกเดียวกัน
ปลาหมอแถกเหงือก
กระเสือกกระสนดิ้นรน
ปากปลาร้า
ชอบพูดคําหยาบ
ปิดทองพระ
ทําความดีแต่ไม่ได้รับการยกย่องเพราะไม่มีใครเห็นคุณค่า
ปิดประตูตีแมว
รังแกคนไม่มีทางสู้ ไม่มีทางหนีรอดไปได้
ผ่อนหนักเป็นเบา
ลดความรุนแรง, ลดหย่อนลง
ผักชีโรยหน้า
การทําความดีเพียงผิวเผิน
ผ้าขี้ริ้วห่อทอง
คนมั่งมีแต่แต่งตัวซอมซ่อ
ฝนตกไม่ทั่วฟ้า
ให้หรือแจกจ่ายอะไรไม่ทั่วถึงกัน
ฝนทั่งให้เป็นเข็ม
เพียรพยายามสุดความสามารถจนกว่าจะสําเร็จผล
ฝากผีฝากไข้
ขอยึดเป็นที่พึ่งจนวันตาย
พูดเป็นนัย
พูดอ้อม ๆ โดยไม่บอกเรื่องราวตรง ๆ
พุ่งหอกเข้ารก
ทําพอให้เสร็จไปโดยไม่มีเป้าหมายหรือโดยไม่คํานึงว่าใครจะเดือดร้อน
ฟังไม่ได้ศัพท์ จับไปกระเดียด
ฟังไม่ได้ความแจ่มชัด แล้วเอาไปพูดต่อหรือทําผิด ๆ พลาด ๆ
ม้าดีดกระโหลก
มีกิริยากระโดกกระเดกลุกลนหรือไม่เรียบร้อย (มักใช้แก่ผู้หญิง)
มีหน้ามีตา
มีคนนับถือ, มีเกียรติ, ได้รับความยกย่อง
แม่สื่อแม่ชัก ไม่ได้เจ้าตัว เอาวัวพันหลัก
หญิงที่ไปติดต่อระหว่างชายหญิงแต่ไม่สําเร็จในที่สุดก็ตกเป็นภรรยาของชายนั้นแทน
ไม่ใช่ขี้ไก่
ไม่เลว, มีอะไรดีเหมือนกัน ดูหมิ่นไม่ได้
ไม่มีเงาหัว
เป็นลางว่าจะตายร้าย
ไม้ใกล้ฝั่ง
แก่ใกล้จะตาย
ไม้เบื่อไม้เมา
ไม่ลงรอยกัน, ขัดแย้งเป็นประจํา
ยกตนข่มท่าน
ยกย่องตัวเองและข่มผู้อื่น, พูดทับถมผู้อื่นแสดงให้เห็นว่าตัวเหนือกว่า
ยกเมฆ
เดาเอา, นึกคาดเอาเอง, กุเรื่องขึ้น
ยกหางตัวเอง
ยกตนเองว่าดีว่าเก่ง
รวบหัวรวบหาง
รวบรัดให้สน, ทําให้เสร็จโดยเร็วฉวยโอกาสเมื่อมีช่องทาง
รักดีหามจั่ว รักชั่วหามเสา
ใฝ่ดีจะมีความสุขความเจริญ ใฝ่ชั่วจะได้รับความลําบาก
ลมเพลมพัด
อาการที่เจ็บป่วยโดยไม่รู้สาเหตุมักเข้าใจว่าถูกกระทํา
ลิงหลอกเจ้า
ล่อหลอกผู้ใหญ่เวลาผู้ใหญ่เผลอ
วันพระไม่ได้มีหนเดียว
วันหน้ายังมีโอกาสอีก (มักใช้พูดเป็นเชิงอาฆาต)
วัวลืมตีน
คนที่ได้ดีแล้วลืมฐานะเดิมของตน
ศิษย์คิดล้างครู
ศิษย์เนรคุณที่มุ่งคิดทําลายล้างครูบาอาจารย์
ศิษย์มีครู
คนเก่งที่มีครู
สองจิตสองใจ
ลังเล, ตัดสินใจไม่ได้, เช่น จะไปเชียงใหม่ดีหรือไม่ไปดี ยังสองจิตสองใจอยู่
สิ้นประตู
ไม่มีทาง
หนอนหนังสือ
คนที่ชอบหมกมุ่นอยู่กับการอ่านหนังสือ
หมากัดไม่เห่า
คนที่ต่อสู้หรือตอบโต้โดยไม่เตือนล่วงหน้า
หมูในอวย
สิ่งที่อยู่ในกํามือ
หวานนอกขมใน
พูด ทํา หรือแสดงให้เห็นว่าดีแต่ภายนอก แต่ในใจกลับตรงข้าม
หอกข้างแคร่
คนที่ใกล้ชิดที่อาจคิดร้ายขึ้นมาเมื่อไหร่ก็ได้ มักใช้แก่ลูกเลี้ยงที่ติดมากับพ่อหรือแม่, ศัตรูที่อยู่ข้างตัว
อมพระมาพูด
ใช้ในการพูดโดยอ้างพระหรือสิ่งศักดิ์สิทธิ์มาประกอบเป็นพยาน มักใช้ในความปฏิเสธ
เช่น ต่อให้อมพระมาพูดก็ไม่เชื่อ
เพิ่มเติม
นกน้อยทํารังแต่พอตัว
หมายถึง เป็นผู้น้อยทําอะไรต้องดูให้พอสมควรกับฐานะของตน เช่น มีเงินไม่มากนัก ก็
สร้างบ้านพอประมาณมิใช่สร้างใหญ่โตเพิ่มภาระหนี้สินให้ครอบครัว
ตีงูให้กากิน
หมายถึง ลงทุนลงแรงทําสิ่งที่ไม่เป็นคุณแก่ตน มีแต่จะเป็นโทษแล้วยังกลับไปเป็นประโยชน์แก่ผู้อื่นอีก เช่น ตีงูให้ตายแต่ไม่ได้นํางูมาเป็นอาหารกลับโยนงูให้กากิน
ขมิ้นกับปูน
หมายถึง คนสองคนที่ไม่ถูกกัน อยู่ใกล้กันเมื่อไรก็ต้องทะเลาะวิวาทกันเมื่อนั้น
ปลาใหญ่กินปลาเล็ก
หมายถึง คนที่มีอํานาจราชศักดิ์ หรือเป็นใหญ่เป็นโตก็ย่อมข่มคนที่เป็นผู้น้อยเหมือนกับคนที่มีกําลังมากย่อมมีภาษีเหนือกว่าคนอ่อนแอ
ฆ่าช้างเอางา
หมายถึง การทําลายสิ่งที่ใหญ่โตลงทุนลงแรงไปมาก เพื่อให้ได้ของสําคัญเพียง
เล็กน้อย โดยไม่คํานึงว่าการกระทํานั้นจะสมควรหรือไม่ขอให้ได้สิ่งที่ต้องการ
วัดรอยเท้า
หมายถึง มุ่งจะโต้ตอบ มุ่งแก้แค้น มุ่งอาฆาต เป็นสํานวนที่ใช้กับลูกที่คิดจะสู้พ่อ หรือใช้กับผู้น้อย คิดจะหักล้างผู้ใหญ่ที่เคยบังคับบัญชาตนมาก็ได้
ม้าดีดกระโหลก
หมายถึง กริยาท่าทางผลุบผลับกระโดกกระเดกลุกลน มักใช้ว่าผู้หญิงที่ไม่เรียบร้อย จะลุก
จะนั่งจะเดินเตะนั่นโดนนี่ กระทบโน่นไปรอบข้าง
จับปูใส่กระด้ง
หมายถึง การเปรียบเทียบกับเด็กๆที่ซุกซน ไม่ยอมอยู่นิ่งผู้ใหญ่ต้องคอยควบคุมดูแลตลอดเวลา เพื่อให้เด็กอยู่ในระเบียบ
เป่าปี่ให้ควายฟัง
หมายถึง การพูดจาแนะนําสั่งสอนให้คนโง่เง่าฟัง เพื่อหวังให้เกิดประโยชน์แก่ตัวเขาเอง แต่กลับไม่ได้ประโยชน์อะไรเลย เพราะคนโง่ฟังไม่รู้เรื่องเหมือนกับคนเป่าปี่ให้ควายฟังควายฟังไม่รู้เรื่อง
ขนทรายเข้าวัด
หมายถึง การทําประโยชน์ให้ส่วนรวม โดยการกระทําอย่างใดอย่างหนึ่งแม้ไปกระทบกระเทือนให้ผู้อื่นเสียประโยชน์ ก็ถือว่ายกให้กับส่วนรวมไม่ต้องมีอะไรมาชดเชยก็ได้
ช้างตายทั้งตัวเอาใบบัวมาปิด
หมายถึง คนที่ทําความผิดอย่างร้ายแรง ย่อมไม่สามารถปกปิดความผิดของตนได้ หรือ
พยายามหาหลักฐานมากลบเกลื่อน แต่ไม่สามารถปกปิดความผิดนั้นได้
ตักบาตรถามพระ
หมายถึง จะให้อะไรสักอย่างหนึ่งแก่ผู้อื่น ในเมื่อผู้นั้นเต็มใจรับอยู่แล้ว ไม่ต้องถามว่าจะเอาหรือไม่เอา เมื่อจะให้ก็ให้ทีเดียว เหมือนกับถวายอาหารพระ พระท่านจะรับของทุกอย่างไม่มีการปฏิเสธ
ยืนกระต่ายขาเดียว
หมายถึง การพูดยืนยันคําเดียวไม่แปรผันหรือเปลี่ยนแปลงไป เช่น เขาไม่ได้ลักเงินไปจริงๆถามเขาตั้งร้อยครั้งเขาก็ยืนยันว่าไม่ได้เอาไปจริง
วัวแก่อยากกินหญ้าอ่อน
หมายถึง ชายแก่ที่มีเมียสาวคราวลูกหลาน มักใช้เป็นคําเปรียบเปรย เมื่อเห็นคนที่มีอายุมากไปจีบเด็กรุ่นลูกหลานหวังจะได้มาเป็นเมีย
สอนจระเข้ให้ว่ายน้ำ
หมายถึง สอนคนที่มีสันดานไม่ดีอยู่แล้ว ให้มีความเฉลียวฉลาดมากยิ่งขึ้น แล้วก็ก่อให้เกิดเรื่องร้ายขึ้นมาภายหลัง
วัวหายล้อมคอก
หมายถึง เกิดเรื่องเสียหายขึ้นแล้ว จึงคิดหาหนทางป้องกัน เหมือนมีสมบัติไม่เก็บรักษาให้ดี พอสมบัติหายไปแล้วจึงหาทางสร้างที่เก็บสมบัติ
ตาบอดได้แว่น
หมายถึง ได้รับสิ่งของที่มีคนเขาให้มา แต่ตัวเองไม่มีปัญญาจะใช้ เช่น มีคนให้พัดลมมาแต่ที่บ้านไม่มีไฟฟ้า เป็นต้น
ปลากระดี่ได้น้ำ
หมายถึง การแสดงอาการดีใจจนออกหน้าดูแล้วเกินงาม ส่วนใหญ่แล้วจะว่าผู้หญิงที่แสดงอาการดีใจ และท่าทางไม่เรียบร้อย
ขี่ช้างจับตั๊กแตน
หมายถึง การจัดทําสิ่งใดที่เป็นการโกลาหลโดยใช่เหตุ หรือธุระที่ทำนั้นเป็นสิ่งเล็กน้อยไม่น่าจะต้องลงทุนหรือเตรียมการใหญ่โตเกินต้องการ เหมือนคนลงทุนมากได้ผลตอบแทนน้อย
มือไม่พายเอาเท้าราน้ำ
หมายถึง ไม่ช่วยทํางานแล้วเกะกะขัดขวาง ทําให้งานเดินไปไม่สะดวก เหมือนกับคนที่นั่งไปในเรือไม่ช่วยทํางาน แต่ยังไปเอาเท้าไปราน้ําให้เรือแล่นช้า
วัดรอยเท้า
หมายถึง มุ่งจะโต้ตอบ มุ่งแก้แค้น มุ่งอาฆาต เป็นสํานวนที่ใช้กับลูกที่คิดจะสู้ลูก หรือใช้กับผู้น้อย คิดจะหักล้างผู้ใหญ่ที่เคยบังคับบัญชาตนมาก็ได้
หนีเสือปะจระเข้
หมายถึง คนที่มีความทุกข์กําลังจะได้รับอันตราย ไปขอความช่วยเหลือจากบุคคลอื่นแต่กลับไปพบความทุกข์อันตรายอีก จากบุคคลที่ไปขอพึ่งพิง
กระต่ายตื่นตูม
หมายถึง การตกใจเกินกว่าเหตุ เมื่อมีเหตุอะไรเกิดขึ้น ยังไม่ทันพิจารณาให้ถี่ถ้วนก็ตกใจไปก่อนแล้ว เหมือนกับนิทานเรื่องกระต่ายตื่นตูม
จับปลาสองมือ
หมายถึง ต้องการตําหนิชายหรือหญิงที่ใจไม่แน่นอน เช่น รักคนสองคนในเวลาเดียวกัน ดีไม่ดีคนรักอาจหลุดมือไปทั้งสองคนเลยก็ได้
ไข่ในหิน
หมายถึง สิ่งต่างๆ หรือสิ่งใด ที่มีลักษณะเปราะมอมบางอ่อนแอ ต้องทะนุถนอมเป็นพิเศษ ไม่ให้ได้รับอันตรายหรือเกิดการเสียหายได้
ดินพอกหางหมู
หมายถึง การปล่อยงานคั่งค้างอยู่เรื่อยๆ เพราะมัวแต่ผัดวันประกันพรุ่ง ในไม่ช้างานที่คั่งค้างนั้นจะพอกพูนมากขึ้นทุกที จนเป็นภาระที่น่าเบื่อหน่ายภายหลัง
คางคกขึ้นวอ
หมายถึง การประชดประชันหรือเสียดสีเมื่อปรากฏว่าบุคคลใด บุคคลหนึ่งซึ่งขาดลักษณะเหมาะสมได้รับการยกย่อง จนเกินฐานะและพื้นเพเดิม
เอาเป็ดไปขันประชันไก่
หมายถึง การเอาของที่ไม่ดี ไม่มีค่ามาแทนของดีของมีค่า เช่น นําทองแดงหัวพลอยไปแทน แหวนทองคํา ฝังเพชร เป็นต้น
